เถลิงถวัลยราชสมบัติ (ถะ-เหฺลิง-ถะ-หฺวัน-ยะ-ราด-ชะ-สม-บัด) เป็นกริยาราชาศัพท์ ประกอบด้วยคำว่า เถลิง ถวัลย และ ราชสมบัติ.
เถลิง เป็นคำที่รับมาจากคำภาษาเขมรว่า เฬิง แปลว่า ขึ้น แล้วนำมาแผลงเป็นคำว่า เถลิง. คำว่า ถวัลย์ แปลว่า ครอง. คำว่า เถลิงถวัลยราชสมบัติ จึงแปลว่า ขึ้นครองราชสมบัติ หมายความว่า ขึ้นเป็นพระเจ้าแผ่นดินเมื่อพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ก่อนเสด็จสวรรคตไปแล้ว เช่น พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติเป็นพระมหากษัตริย์พระองค์ที่ ๙ แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ ณ วันที่ ๙ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๘๙
เมื่อสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดลเสด็จสวรรคตอย่างกะทันหันในวันที่ ๙ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๘๙ รัฐสภาได้เปิดประชุมในวันเดียวกันนั้น และมีมติแสดงความเห็นชอบเป็นเอกฉันท์ให้กราบบังคมทูลอัญเชิญ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภูมิพลอดุลยเดช ทรงสืบราชสมบัติต่อจากสมเด็จพระเชษฐา
สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชเสด็จขึ้นครองราชย์ เมื่อมีพระชนมพรรษา ๑๘ พรรษา ๖ เดือน ๔ วัน เนื่องจากยังต้องทรงศึกษาต่อ จึงเสด็จพระราชดำเนินกลับไปประเทศสวิตเซอร์แลนด์ ในเดือนสิงหาคม พ.ศ.๒๔๘๙ เพื่อทรงศึกษาที่มหาวิทยาลัยในโลซาน โดยทรงเลือกศึกษาวิชากฎหมายและรัฐศาสตร์ แทนวิชาวิทยาศาสตร์ที่ทรงศึกษาไว้แต่เดิม
-----
ขอขอบคุณข้อมูลจากหนังสือ สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชน โดยพระราชประสงค์ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ฉบับเสริมการเรียนรู้ เล่มที่ ๓
เถลิง เป็นคำที่รับมาจากคำภาษาเขมรว่า เฬิง แปลว่า ขึ้น แล้วนำมาแผลงเป็นคำว่า เถลิง. คำว่า ถวัลย์ แปลว่า ครอง. คำว่า เถลิงถวัลยราชสมบัติ จึงแปลว่า ขึ้นครองราชสมบัติ หมายความว่า ขึ้นเป็นพระเจ้าแผ่นดินเมื่อพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ก่อนเสด็จสวรรคตไปแล้ว เช่น พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติเป็นพระมหากษัตริย์พระองค์ที่ ๙ แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ ณ วันที่ ๙ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๘๙
เมื่อสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดลเสด็จสวรรคตอย่างกะทันหันในวันที่ ๙ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๘๙ รัฐสภาได้เปิดประชุมในวันเดียวกันนั้น และมีมติแสดงความเห็นชอบเป็นเอกฉันท์ให้กราบบังคมทูลอัญเชิญ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภูมิพลอดุลยเดช ทรงสืบราชสมบัติต่อจากสมเด็จพระเชษฐา
สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชเสด็จขึ้นครองราชย์ เมื่อมีพระชนมพรรษา ๑๘ พรรษา ๖ เดือน ๔ วัน เนื่องจากยังต้องทรงศึกษาต่อ จึงเสด็จพระราชดำเนินกลับไปประเทศสวิตเซอร์แลนด์ ในเดือนสิงหาคม พ.ศ.๒๔๘๙ เพื่อทรงศึกษาที่มหาวิทยาลัยในโลซาน โดยทรงเลือกศึกษาวิชากฎหมายและรัฐศาสตร์ แทนวิชาวิทยาศาสตร์ที่ทรงศึกษาไว้แต่เดิม
-----
ขอขอบคุณข้อมูลจากหนังสือ สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชน โดยพระราชประสงค์ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ฉบับเสริมการเรียนรู้ เล่มที่ ๓